Xandru Martino Ruz. Traductor

«Lamarche diz que tien una parte d'asturiana»

El sellu Delallama ta acabante publicar 'L'Asturiana' de Caroline Lamarche (Liège, Bélxica, 1955) en traducción a la nuestra llingua de Xandro Martino Ruz. Esti miércoles presentábase na Feria del Llibru de Xixón y ye, ensin dulda, una de les novedaes más interesantes del escaparate editorial n'asturianu. La so autora, ún de los nomes más reconocíos de la lliteratura francófona d'anguañu, pasó parte de la so infancia y mocedá n'Asturies, onde la so familia fundó na segundá mitá del sieglu XIX la Real Compañía Asturiana de Mines (Asturiana de Cinc). Na novela qu'agora ve la lluz en llingua asturiana, Lamarche evoca la historia familiar venceyada a esa empresa y tamién la social d'esi periodu históricu del capitalismu industrial. Too ello con un estilu dinámicu, prestosu y perbien filáu, que'l responsable de la so versión, Martino, caltién con tola so bayura y espresividá.

Talo desplica'l traductor: «Lamarche vivió ente Asturies y Cantabria alrodiu cinco años, educóse en París y graduóse en Filoloxía Románica na Universidá de Liexa. Siendo ya una escritora de renome, en determináu momentu dio-y por restolar nos archivos que conservaba del padre y ellí atopó una información guapísima y bien bayurosa sobre la familia. Con too eso escomenzó a escribir una historia de mano empobinada namás pa que la lleera la familia (qu'en realidá son cuatro sagues familiares capitalistes belgues), pero debió decatase céo de que ehí había una novela que podía ser d'interés muncho más xeneral por tolo que se cuenta nella. Y de fechu, asina ye, porque a la fin abulta una historia fascinante d'eses élites capitalistes y escrita dende dientro, por dalguién que se crió nel somantu d'una d'eses families. Con un interés perespecial equí polo que tien de ver cola propia hestoria d'Asturies», señala Martino. Nesi sen, remembra que la Real Compañía Asturiana de Mines asitiada n'Arnáu (Castrillón) ye bon exemplu del llamáu paternalismu industrial: «Nun entamu la xente d'Arnáu nun se quería nin arimar a la mina porque yeren agricultores, vivíen d'esi llabor, pero claro, equí teníen un puestu fixu, con una protección social importante: teníen médicu, escuela, etc. El paternalismu capitalista resúme na idega de: 'Si te portes bien tienes esto, si montes una fuelga, vas a la cai'. Y al final foi muncha la xente que entró a trabayar na mina».

L'autora caltién visión abondo crítica d'esa realidá: «Dalgo que presta de la novela ye como foi quien dar un pasu atrás pa ver la historia dende un puntu de vista oxetivu y retrata esi capitalismu incipiente, no que tien de cruel y despiadáu. Failo como si tuviere remanando una cámara, como una directora de cine. Ye crítica, pongo por casu, colos fastos que tenía esa xente, el xalé alpín que llantaron n'Alevia, nos Picos d'Europa pa qu'Alfonso XIII fuere a cazar o con un tíu que yera amigu de Franco», desplica.

Na traducción –que contó col preste de la escritora– resáltense con dos asteriscos los términos n'asturianu del testu orixinal, reflexu de la realidá que vivió ella n'Arnáu, onde remembra Martino: «Nel propiu Muséu qu'hai ende refierse que neses dómines ellí falábense dos llingües: l'asturiana y el francés, de los inxenieros belgues». Tamién la sensibilidá de la mesma Lamarche, lóxica dende la realidá plurillingüe del so país. El títulu de la novela alude al nome de la compañía minera, pero la so autora tien reconocío que de los sos años vivíos equí «quéda-y una parte d'asturiana, enllena d'alcordances prestoses de la so infancia». Y del so compromisu feminista hai arriendes espeyu nuna historia na que «l'universu femenín tien un fondu protagonismu».

• Temas
• Alitar Asturies