«En gallego-asturiano non solo se fixo costumismu»

Historiador y filólogu Xosé Miguel Suárez Álvarez 'Tapia' (Mántaras, 1965) lleva bien d'años trabayando n'investigar y recuperar la producción escrito na llingua del Navia-Eo del pasáu. La so más recién contribución a esi llabor ye'l volume 'Antoloxía de prosa periodística en galego-asturiano (1903-1954)', editáu pol sellu Trabe. Nél recueye los testos atopaos na so busca de publicaciones locales per hemeroteques públiques y archivos particulares ufiertando una gran variedá de temátiques y estilos cultivaos, dende los populares diálogos de corte costumista a relatos lliterarios, artículos d'actualidá política y hasta editoriales escritos na llingua d'Entrambasaguas. Una amuesa tanxible de qu'esistió una tradición de prosa en gallego-asturiano inda nun llegó a cuayar por determinaes circunstancies.

Dende Uviéu, onde trabaya como filólogu na Conseyería de Cultura, l'investigador desplica sobre l'acotación cronolóxica de l'antoloxía que «quixi ser fiel a la realidá y son los años onde atopé el material, anque la mayoría de les colaboraciones son d'enantes de la guerra civil. Cola victoria de Franco los periódicos locales desapaecen, quitando 'Riberas del Eo' que se sigue publicando. Lo que si hubo foi dalguna publicación suelta nesi últimu mediu y publicaciones lliteraries, y ehí si atope un par de collaboraciones en gallego-asturiano». En cuantes al perfil de los testos, apunta que nellos hai «dende cartes al director y un xéneru mui conocíu n'Asturies que ye'l de los diálogos ente dos aldeanos que s'atopen y empiecen a contar lo que-yos pasó o lo que vieron, una manera tamién mui diglósica de que l'autor ponga tamién entemedies de los llectores a un personaxe supuestu que fala en gallego-asturiano.

Y hai editoriales, como'l casu de 'El Aldeano' de Castripol, un pasu en sí de la llingua propia, porque nun hubo namás un usu costumista, sinón qu'ehí fálase del ciudadanu na politica, la implicación de los llabradores na so formación, cuestiones que nun yera normal veles trataes en gallego-asturiano, pero pa ser consecuentes cola defensa que facíen de los llabradores dieron esi pasu. Dalgo asemeyao ocurre col periódicu 'El Franco', mediu d'espresión del Partido Radical Socialista franquín onde autores como Conrado Villar Loza publica comentarios sobre política local en gallego-asturiano dafechu». Non menos interés tienen los conteníos netamente lliterarios, nos que, señala Suárez «aparecen publicaos los primeros cuentos na llingua del Navia-Eo, d'Alejandro Sela y d'un autor naviegu que firma como Manuel de Lines, dos relatoss mui bonos y que dan pa pensar na pena de que se cortara'l motivu lliterariu d'esa xente porque nun había ámbitu onde sacalo. Esi caldu de cultivu qu'hebía enantes de la guerra, llamentablemente nun cuayó».

Polo que toca a la mesma llingua que se reflexa neses proses, l'estudiosu afirma que «hai de too, per un llau l'usu de la llingua popular ye evidente mesmo n'autores que cuando escriben en castellano fáenlo incluyendo en cursiva palabres en gallego-asturiano, como'l casu del citáu Villar Loza. Tamién s'espeyen les particularidaes dialectales, nun ye lo mesmo lo qu'escriben autores de A Veiga que los de Navia. N'antoloxía faigo un análisis llingüísticu de los testos, dialectal y ortográficu, porque equí caún escribía al so caprichu. En cualaquier casu toos reflexen esa realidá d'una prosa escrita nuna llingua na qu'esi usu nun yera l'avezáu, como si pasaba colos testos en versu de periódicos locales», resalta.

L' amuesa recuperada por Xosé Miguel Suárez evidencia esa tradición, tamién qu'inda queda una parte d'ello por atopar y allampia a ser, en palabres del mesmu autor «un bon puntu de partida pa que otros investigadores sigan esi camín».

• Temas
• Alitar Asturies